کد مطلب:38992 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اهل بيت

چرا خداوند همة انسانها را مانند پيامبران و امامان: طوري نيافريد كه گناه نكنند؟

پرسشگر محترم! در پاسخ توجه به چند نكته لازم است;

1. انسان موجودي مختار است; إِنَّا خَلَقْنَا الاْ سًِنسَـَنَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَـَهُ سَمِيعَا بَصِيرًا # إِنَّا هَدَيْنَـَهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَ إِمَّا كَفُورًا;(انسان،2و3) ما انسان را از نطفه مختلطي آفريديم، و او را ميآزماييم ]به همين خاطر[ او را شنوا و بينا قرار داديم # ما راه را به او نشان داديم، خواه شاكر باشد ]و بپذيرد[ يا كفران كند. بنابراين، ميتوان راه هدايت و مستقيم را طي كند و ميتواند به گمراهي و ضلالت برود و در نتيجه به گناهان آلوده شود.

2. خداوند متعال انسان را براي گناه كردن نيافريد; بلكه براي آفرينش انسان دو هدف را ميتوان تصور كرد:

1. هدف، متوسط; از آيات قرآن و روايات اسلامي برميآيد كه هدف متوسط خلقت عبادت و بندگي خداست و اين مطلب در تمام پديدههاي عالم، ساري و جاري است; وَ إِن مِّن شَيْءٍ إِلآيُسَبِّحُ بِحَمْدِهِي وَ لَـَكِن لآتَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُم...;(اسرأ،44) همه موجودات، تسبيح خدا ميگويند; ولي شما تسبيح آنان را نميفهميد.

قرآن كريم، درباره هدف متوسط در انسان و جن ميفرمايد: وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاْ سًِنسَ إِلآلِيَعْبُدُون;(ذاريات،56) من جن و انس را نيافريدم جز براي اين كه عبادتم كنند.

3. هدف غايي و عالي; اين هدف رسيدن به مبدأ و منشأ نور هستي است; يعني نهايت سير مخلوقات اوست; وَ أَنَّ إِلَيَ رَبِّكَ الْمُنتَهَيَ ;(نجم،42) انتهاي سير انسان به سوي خداوند است. إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّـآ إِلَيْهِ رَ َجِعُون;(بقره،156)...ما از خداييم و به سوي او برميگرديم. آيات مذكور غايت و نهايت سير را روشن ميكنند; رسيدن به خدا، همان به كمال رسيدن مخلوقات است، پديدههاي هستي وقتي كمال آخر خود را مييابند كه به خداوند متعال نزديك شوند.(ر. ك: معارف قرآن، آية الله مصباح يزدي، ج 3 ـ 1، ص 155ـ179، مؤسسه در راه حق، قم.)

حضرت عليميفرمايد: بيگمان خداي سبحان دنيا را مقدمهاي براي زندگي پس از آن قرار داده و آن را براي مردم، محل آزمايش شمرده تا هركس كه نيكوكارتر است، بشناسد....(فرهنگ آفتاب، فرهنگ تفصيلي نهج البلاغه، عبدالمجيد معاديخواه، ج 1، ص 77، نشر ذره.)

بنابراين، انسان براي به تكامل رسيدن خلق شده و به طور كلي آفرينش نيز در راستاي همين هدف خلق شده و تكامل و نزديك شدن به خداوند، همان هدف غايي و نهايي است و چنين هدفي ذاتاً داراي ارزش و بالاتر از آن خوبي يافت نميشود; و در اين راستا انسان ميتواند با اختيار و امكاناتي كه در خدمت دارد به اين هدف برسد و در غير اين صورت كوتاهي و كم همتي از خود انسانها است و ديگر آن كه خداوند متعال در خلقت به دنبال منافع خويش نيست، بلكه منفعت و سود خلقت به مخلوق (انسان) برميگردد; زيرا خداوند متعال ناقص نيست كه نيازمند سود و منفعت باشد.

من نكردم خلق تا سودي كنمبلكه تا بر بندگان جودي كنم

همان طور كه گذشت انسان موجودي مختار و با اراده است. و قرآن كريم به صراحت اختيار انسان را ثابت كرده و ميفرمايد: وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَن شَآءَ فَلْيُؤْمِن وَ مَن شَآءَ فَلْيَكْفُر...;(كهف،29) بگو اين حق است ]قرآن[ از سوي پروردگارتان! هركس ميخواهد ايمان بياورد و هركس ميخواهد كافر شود!... پس سعادت يا شقاوت انسان به دست خودش است، اگر راه كمال و صراط مستقيم را پيمود و رهنمودهاي خداوند متعال را گوش داد و عمل كرد، سعادتمند شده و ازنعمتهاي او در بهشت رضوان برخوردار ميشود و لزومي ندارد كه هيچ گونه شك و دودلي و يا ترديد به خود راه دهد; بلكه با توكل و ايمان به خداوند متعال و عمل به دستورها و فرمانهاي الهي راه راست و رسيدن به كمال نهايي را طي نمايد.

افزون بر آن چه گذشت، اگر خداوند متعال انسان را مانند ساير موجودات بدون اراده خلق ميكرد، آن گاه پيمودن راه كمال و رسيدن به درجات عالي و... ارزش چنداني نداشت; بلكه آن چه نزد خداوند از ارزش بيشتري برخوردار است، به كمال رسيدن و نزديك شدن به خداوند متعال با وجود مختار بودن داراي ارزش است.(ر. ك: تفسير نمونه، آيةالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 22، ص 393; ج 13، ص 375، دارالكتب الاسلاميه، تهران / انسانشناسي، تدوين مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، ص 82 ـ 91، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني;، قم.)

مقام عصمت منحصر به امامان و پيامبران: نيست و انسانهاي عادي نيز ميتوانند اين مقام را كسب كنند چنان كه افرادي همواره در تاريخ توانستهاند كه به جايي برسند كه يك گناه و حتي يك مكروه مرتكب نشوند مانند حضرت زينبو... تنها فرقي كه ميان عصمت امامان و پيامبران: با عصمت در ديگران ميتواند باشد اين است كه عصمتي كه در امامان و پيامبران: است تضمين شده ميباشد، ولي راه براي ديگران نيز در رسيدن به مقام عصمت باز است و بستگي به همت و اراده افراد در ترك معاصي و گناهان دارد. لازم به ذكر است كه عصمت به دو گونه است; الف) عصمت اصطلاحي كه همان مصونيت در برابر گناه، معصيت، خطا لغزش، انحراف و... است.

ب) عصمت به معناي گناه نكردن; كه هر كسي ميتواند مراحلي از عصمت در برابر گناهان را كسب كند و پيامبران الهي و امامان: داراي عصمت اصطلاحي هستند; يعني تنها آن بزرگواران از گناه، خطا، لغزش يا انحراف و... محفوظ هستند و ساير انسانها ممكن است تنها از نظر گناه و معصيت معصوم هستند.

عصمت تضمين شده و اصطلاحي نيز در وجود امامان و پيامبران: به علت وجود مقتضي از ناحيه امامان و پيامبران: ميباشد; يعني چون در وجود آنها شرايط فراهم و لوازم آماده ميباشد، عصمت آنها تضمين شده است.(ر.ك: منشور جاويد، آيتالله جعفر سبحاني، ج 5، ص 31، انتشارات اسلامي / الميزان، علامه طباطبايي;، ج 2، ص 137، مؤسسه اعلمي بيروت / پيام قرآن، آيتالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 7، ص 75ـ76، دارالكتب الاسلامية.) در واقع بخشي از عوامل اين مقام نيز به دست خود آنها تحقق يافته و خود آنها با اعمال صالح و رفتار مطابق با دستور خداوند زمينة توفيقات ويژة الهي را براي خود فراهم نمودهاند، و چنين نبوده است كه خداوند بدون هيچ زمينهاي آنها را برگزيده باشد.

عصمت از آن نظر افتخار است كه اين لطف در همة شرايط به افراد داده نميشود; بلكه بايد زمينههاي كسب آن در خود افراد به وجود آيد تا لطف الهي شامل حال آنان گردد. بخشي از اين زمينهها خارج از اختيارند; مثل كمالات روحي كه از طريق وراثت و يا تربيب به افراد منتقل ميشود و بخشي ديگر كاملاً اختياري هستند كه عبارتند از: 1. مجاهدتهاي فردي و اجتماعي پيامبراني مانند: ابراهيم و يوسف و موسي و پيامبراكرمپيش از بعثت; همچون جهاد آنان با نفس و چشمپوشي از حرام و... كه زمينه را براي افاضة عصمت تشديد نموده و لياقت و شايستگي آنان را براي افاضة لطف آماده كرده است. اين ويژگيها به روشني ثابت ميكند كه هرگاه لطفي به نام عصمت نيز در اختيار آنان قرار گيرد، از آن نيز در تهذيب فرد و جامعه بهره خواهند گرفت.

2. آگاهي خداوند متعال از فعاليتهاي ثمربخش آنان در دوران رسالت و اينكه اين گروه پس از دريافت مقام منيع نبوت با استقامت و پشتكار شگفت دست به اصلاح زده، در راه جهاد فردي و اجتماعي سخت كوشش خواهند نمود.

از جملههايي كه در زيارت دختر گرامي پيامبراكرمفاطمه اطهر3 وارد شده است، ميتوان به اهميت عامل چهارم (آگاهي خدا از فعاليتهاي ثمربخش آنان در طول زندگي) بيش از عوامل ديگر پيبرد; آنجا كه ميفرمايد: يا ممتحنة امتحنك... به صابرة; اي امتحان و آزمون شده! آنجا كه خدا تو را پيش از آفرينش در اين جهان آزمود و تو را در ميدان امتحان و ابتلا، صابر و بردبار يافت.

و در دعاي ندبه ميخوانيم: ئگوْليائك الذين استخلصتهم... بعد أن شرطت... فشرطوا لك ذلك... الوفأ به; اوليايي كه آنان را براي خود برگزيدي; پس از آن كه زهد و پيراستگي را در زندگي اين دنياي پست براي آنان شرط نمودي و آنان نيز شرط تو را پذيرفته و تو هم از وفاي آنان آگاه شدي.

خواه عصمت مرحلة كامل از تقوا تصور شود و يا معلول علم شكست ناپذير نسبت به عواقب گناه دانسته شود، و يا بازتاب تكامل شناخت نسبت به مقام ربوبي قلمداد گردد، هرگز موجب سلب قدرت و توانايي از انجام گناه نميگردد و انسان معصوم ميتواند يكي از دو طرف كار را برگزيند; بنابراين انجام ندادن فعل دليل بر عدم توانايي نيست; بلكه فرد معصوم به خاطر تقواي والا، يا علم شكست ناپذير، از پيامد گناه و يا شناخت كامل از عظمت خالق، اقدام به انجام كار خلاف نميكند; هرچند اگر بخواهد ميتواند مانند ديگران مبدأ خلاف و گناه باشد، آيات شريفه (انعام، 87 ـ 88; مائده، 67) بر آن دلالت ميكنند.

حاصل آن كه معصومان داراي دو نوع شايستگي هستند: 1. شايستگي ذاتي و موهبتي 2. شايستگي اكتسابي از طريق انجام دادن حسنات و ترك محرمات و به دست آوردن ملكات دروني. از مجموعة اين دو شايستگي كه حداقل يكي از آن دو جنبه اختياري دارد، آن مقام والا حاصل ميشود; يعني: ارادة الهي زمينههاي توفيق را براي وصول به اين مقام والا فراهم ميسازد; ولي بهرهگيري و استفاده از اين توفيق به ارادة خود آنان بستگي دارد.